Het wapen en de vlag van Tilburg

De oudst bekende afbeeldingen van het wapen komen voor op het oudste zegel van de schepenbank van de heerlijkheid Tilburg en Goirle uit 1453. Dit zegel vertoont in het midden de H. Dionysius, de kerkpatroon van Tilburg, met rechts (heraldisch) het wapen van Philips van Bourgondië, links het wapen van het geslacht Van Haestrecht en aan de voeten het wapen van Tilburg. Dit zegel dat tot 1711 in gebruik bleef, toont het Tilburgse wapen met een gevoegde burcht met drie verlichte en gedekte torens, waarvan de middelste hoger is dan de andere twee. In de muur die de torens omgeeft, bevindt zich een poort. 

In 1710 kwam de heerlijkheid in handen van Willem VIII van Hessen-Kassel. Er kwam in 1711 een nieuw zegel. Dat toont de H. Dionysius met het hoofd in de handen, staande tussen het wapen van Van Hessen-Kassel en een vernieuwde versie van het wapen van Tilburg, met drie torens van gelijke hoogte, met daaronder een rechte muur zonder poort. (zie afbeeldingen onderaan deze pagina)

In 1754 wordt de heerlijkheid verkocht aan het geslacht Van Hogendorp van Hofwegen, die een nieuw zegel laten maken met daarin een zelfde versie van het wapen van Tilburg. In 1813 verschijnt een zegel met drie torens op een platform met poort, waarbij de torens zelfs van kantelen zijn voorzien. Het gemeentebestuur heeft in 1815 een afdruk van dit zegel zonder omschrijving ingestuurd naar de Hoge Raad van Adel, die het wapen in rijkskleuren (lazuur = blauw en goud = geel), zonder de aangevraagde afbeelding van de H. Dionysius, in gebruik bevestigde. De gemeentearchivaris van destijds heeft bij onderzoek geconstateerd dat het wapen van Tilburg op een aantal punten afweek van het oorspronkelijke wapen uit 1453 en in 1920 heeft B en W aan de Hoge Raad van Adel een gedocumenteerd verzoek ingediend om het wapen te wijzigen naar een meer historisch correcte uitvoering. Dit verzoek werd in 1930 goedgekeurd. De kleuren, goud op blauw, zijn waarschijnlijk historisch juist.

Op de zegelstempels zoals in gebruik van 1816 tot 1930 (zie afbeelding hieronder) zien we op een muur geplaatst drie torens, elk voorzien van een poortopening en twee schietgaten, gedekt met een puntdak met bol. Het wapen is gebaseerd op het stadswapen, in 1816 door de Hoge Raad van Adel aan Tilburg verleend. Een ding valt op: bij de stempel rechts zijn de torens geplaatst op een basis die ontbreekt in de afbeelding van de Hoge Raad. 

Bij Koninklijk Besluit van 22 augustus 1930 is officieel het nieuwe gemeentewapen goedgekeurd: ‘in azuur een gevoegde burcht van goud, bestaande uit drie verlichte ronde torens, waarvan de middelste een weinig groter is, gedekt met spitse van bollen en windvanen voorziene daken en staande binnen een veelhoekige ringmuur van hetzelfde, met poortopening in de schildpunt’.

Gemeentevlag
In 1997 werden in het kader van de gemeentelijke herindeling van de provincie Noord-Brabant de gemeenten Tilburg, Berkel-Enschot (exclusief Heukelom) en Udenhout (exclusief Biezenmortel) samengevoegd tot een nieuwe gemeente Tilburg. Het ontwerpvoorstel kwam van gemeentearchivaris drs. G.W.J. Steijns. Het gemeentewapen van Tilburg kon worden gehandhaafd, maar er werd wel een nieuwe gemeentevlag vastgesteld. De vlag werd door de Hoge Raad van Adel omschreven als ‘drie banen, blauw, geel en blauw, waarover een baan, waarvan de breedte gelijk is aan 1/3 van de hoogte van de vlag, verdeeld in drie blokken, geel, blauw en geel’.

Tekst: historicus Ronald Peeters

Literatuur: F.J. van Ettro, ‘Het wapen van Tilburg en zijn historie’, in: De Lindeboom V (Tilburg, Archiefdienst van de gemeente Tilburg, 1981), p. 11-47.

NB: in 2021 is Biezenmortel alsnog toegevoegd aan de gemeente Tilburg na een herindeling van de gemeente Haaren.