‘De ziel van het bruine café, dat zijn wij’
Door Erfgoed Tilburg 13 december 2024
‘Red de bruine kroeg,’ zo luidde de noodkreet in de dreigende verdwijning van bruine cafés in Tilburg en andere steden. Omdat bruine kroegen wellicht beschermd moeten worden als erfgoed, organiseerde Stadsmuseum Tilburg een ErfgoedBijeenkomst in het bruine café De Troubadour, sinds 1881 gevestigd in de Sint Annastraat in Tilburg. Er waren 25 aanwezigen die met elkaar spraken over het beschermen, het behoud en voortbestaan van de bruine kroeg. Het begrip ‘erfgoed’ werd nader beschouwd.
Ruimtelijk erfgoed, immaterieel erfgoed, sociaal erfgoed, hoeveel typen erfgoed zijn er eigenlijk? Naast deze diverse termen blijken er ook diverse rollen in een erfgoedproces te zijn. Zo zijn er de gebruikers zelf die het café bezoeken, deelnemen aan activiteiten en elkaar ontmoeten. Dan zijn er de uitbaters of eigenaren die achter de tap staan. Sommigen zijn eigenaar van het café en pand, anderen zijn alleen exploitant ten dienste van een onderneming. Een derde rol is de gemeente met diverse portefeuilles, vastgoed, horeca en vergunningen, ruimtelijk en immaterieel erfgoed. Als laatste zijn culturele instellingen, zoals het archief of een museum betrokken bij het identificeren en borgen van erfgoed.
De aanwezigen bij de ErfgoedBijeenkomst bogen zich over de diverse rollen. Zij stelden onder andere dat het café vanwege de historie erfgoed is met een hedendaagse sociale functie in de hedendaagse samenleving. ‘Een kroeg fungeert als bindweefsel,’ zo zei een van de deelnemers aan de ErfgoedBijeenkomst. ‘Daarbij dient het bruine café als podium voor nieuwe en jonge kunstenaars.’
Voor de ondernemers liggen er kansen om het café te faciliteren als vergaderlocatie en een actieve rol te nemen in het organiseren van activiteiten, zoals een fietstocht of biljarttoernooi. ‘Moet er niet een pooltafel komen om meer jongeren te betrekken?’ zo vroeg een van de aanwezigen zich af. ‘En samenwerken met andere (sociale) instellingen, zou dat de levensduur van de kroegen niet kunnen verlengen?’ De deelnemers aan de ErfgoedBijeenkomst zien de uitbaters en exploitanten als proactieve ondernemers die mede het erfgoed van het bruine café overeind kunnen houden.
Maar uit de dialoog over het behoud van bruine kroegen bleek al snel dat het voor eigenaren lang niet altijd gemakkelijk is. Noemen we het café ruimtelijk erfgoed en hangt de gemeente er een bordje ‘monument’ en ‘erfgoed’ aan, dan kan de eigenaar het niet meer verkopen aan een commerciële partij, zoals een projectontwikkelaar. En mocht er eenmaal een nieuwe opvolger of een andere rechtspersoon zijn, dan wordt die mogelijk weer gehinderd door veranderde en aangescherpte eisen en vergunningen.
‘Er is meer onderzoek nodig, naar wat een bruin café nu precies is. Wat is eigenlijk de definitie ervan? Degene die onderzoek doet, zou dat ook eens aan de gasten moeten vragen. Zodra er een definitie is, kan de gemeente indirecte subsidie geven, voor bijvoorbeeld een fietstocht,’ zo was de mening van een van de ErfgoedPartners. Tijdens deze ErfgoedBijeenkomst blijkt dat subsidievoorwaarden en afwikkeling vaak onduidelijk en ingewikkeld zijn voor zowel kroegeigenaren als bezoekers die iets willen organiseren.
Mocht het café niet zozeer ruimtelijk erfgoed zijn, dan wel immaterieel erfgoed, wat is dan de rol van culturele instellingen, zoals archieven of musea? ‘Oral history, ofwel verhalen verzamelen en daarmee identiteit vastleggen,’ zo oppert iemand. ‘Ja, en mogelijk kan Stadsmuseum Tilburg de bruine kroeg gebruiken om samen met de community’s verhalen te vertellen, zoals het Verhalenhuis Belvedère in Rotterdam.’ De ideeën borrelen op. Een rode draad in het verhaal blijft dat het café fungeert als een onmisbare schakel in de samenleving. Een trefpunt voor ontmoeting en vermaak.
De rollen van gemeente, uitbaters en culturele instellingen ten spijt, uiteindelijk gaat het bij immaterieel erfgoed om de gebruikers zelf. Hoe zien zij hun rol in het behoud van de bruine kroeg? ‘Vooral blijven komen en zelf mensen uitnodigen,’ zo luidde het advies. Andere gedachten waren om samen met de uitbater mee te denken over de programmering en deze aantrekkelijk te houden voor jongeren. Als de man of vrouw achter de bar met pensioen gaat, dan kijken de cafébezoekers in eigen kring naar opvolging. Want de ErfgoedPartners zijn het erover eens dat erfgoed en cultuur aan nieuwe generaties doorgegeven moet worden, in een vernieuwd jasje weliswaar.
De ErfgoedBijeenkomst wordt besloten met een laatste biertje aan de tap. Enkele bezoekers praten nog na. ‘De rol van de gemeente is zeer beperkt,’ zo luidt de constatering. ‘De ziel van het café moet blijven. En de ziel van het bruine café, dat zijn wij.’
In 'De Koerier' van Brabants Heem schreef Petra Robben een artikel over bruine kroegen in Brabant.
