TilburgAns, een lettertype dat opgroeit in de stad

Vijf jaar geleden werd TilburgsAns gelanceerd. Gratis te downloaden en gebruiken. Niet zomaar een lettertype, maar een fontfamilie waarvan de letters, cijfers en leestekens gebaseerd zijn op het rauwe, eigenzinnige, verrassende en humorvolle karakter van de stad. En voor wie er aan mocht twijfelen of die eigenschappen typisch Tilburgs zijn, bevatte het lettertype in aanvang 50 (en inmiddels maar liefst 123) pictogrammen van karakteristieke gebouwen, verhalen en woorden uit het plaatselijk dialect. 

Toen TilburgsAns op 10 april 2016 gepresenteerd werd, was de verwachting dat met name grafisch vormgevers het lettertype af en toe zouden toepassen op posters en flyers van lokale evenementen. Maar Ans groeide een stuk groter dan haar geestelijk vaders, vormgever Sander Neijnens en illustrator Ivo van Leeuwen, konden vermoeden. Ze siert al jarenlang de maandelijkse mupi-posters van de VVV, ze staat op de wagen van een pianostemmer, op de verkoopborden van een makelaar, in de logo’s van het Stadsmuseum, het stedelijk erfgoedplatform en de heemkundekring, maar ook op de website van een jazzgitarist, een eethuis, een kapper, een cafetaria, een textielkunstenaar, dichters en een evenementenbureau. Bier- en wijnetiketten, een hondenriem, een jurk uit de Tilburgse Revue, de startnummers van een hardloopevenement, de boten van een roeivereniging, tatoeages, je kunt het zo gek niet bedenken of iemand vond het toepasselijk om op die plek dit specifieke lettertype te gebruiken. Rauw, eigenzinnig, verrassend en humorvol.

Ook de pictogrammen worden veelvuldig gebruikt; ze verschenen op de stadsplattegrond in de gemeentelijke informatiezuilen, op 81 vuilcontainers in vier straten, waar zij een wekelijkse kaajbaandexpositie vormen (kaajbaand = stoeprand), op een set in hoogdruk gedrukte ansichtkaarten, in het logo van Koningsdag 2017, op mondmaskers, T-shirts, tegeltjes en kerstballen. Recent kregen enkele pictogrammen van vogels – de dèùf, knòrrie, tjannek, èùl en tuureluut – een plek in de vergaderruimtes van het geheel gerenoveerde Tilburgse stadhuis. Kortom: TilburgsAns blijkt geen passant, maar een steeds terugkerend beeldelement in de publieke en virtuele ruimte.

Wat zegt dit over Tilburg? Zijn de inwoners van deze stad zo verknocht aan hun woonplaats dat zij dit te pas en te onpas in woord en beeld willen laten zien? Zijn de Tilburgers zo gemakkelijk te verleiden om deel te nemen aan een project met een sociale, maar ook absurdistische ondertoon? 
Of zegt dit project iets over de rol die taal speelt in de samenleving, niet alleen in Tilburg, maar ook (inter)nationaal? In 2019 publiceerde het Sociaal Cultureel Planbureau het rapport ‘Denkend aan Nederland’ waaruit bleek dat de taal het belangrijkste cultuurgoed is dat onze identiteit bepaalt en dat ons verbindt. Wellicht dat een lettertype het uitgesproken product is waarin men de eigen taal en cultuur kan herkennen en waarmee men tevens de identiteit kan vormgeven. 

(Tilburgs)Ans kreeg niet alleen in haar woonplaats een warm onthaal, maar kan ook buiten de stad rekenen op een groeiend aantal vrienden en volgers. De Bulgaarse stad Plovdiv was in 2019 Culturele hoofdstad van Europa. In dat kader werd ook een lettertype ontworpen dat gebaseerd is op de plaatselijke cultuur. TilburgsAns vormde voor de ontwerpers van PlovdivTypeface een dankbare inspiratiebron en recent verzorgden de ontwerpers van beide lettertypen een gezamenlijke presentatie op een internationale conferentie over typografie. 

Johan Järlehed, als linguïst werkzaam aan de Universiteit van Göteborg, deed een vergelijkend onderzoek tussen TilburgsAns en een ander stadslettertype: Dubai font. Het lettertype werd ook uitvoerig belicht in diverse internationale tijdschriften en websites, waaronder The Daily Heller en The Recorder van Monotype. 
Ans' vijfde verjaardag lijkt dan ook geenszins de afronding van een geslaagd project, maar een korte tussenstop op weg naar nieuwe avonturen. 

Op de website www.tilburgsans.nl wordt de ontwikkeling van TilburgsAns in de afgelopen vijf jaar beschreven en verbeeld aan de hand van een tiental thematische terugblikken onder de titel ‘Cinq Ans’.