Historische feiten rond de Goirkese kerk aan het licht gebracht

De onderzoekers kwamen er na onderzoek achter dat diverse geschreven publicaties niet, of slechts ten dele, kloppen. Ook kwam de werkgroep erachter dat diverse archiefstukken, die er eigenlijk wél zouden moeten zijn, niet gevonden konden worden, ook niet door andere onderzoekers.
In dit artikel is een voorproefje te lezen naar aanleiding van het onderzoek.

Omgrachting Hoevecomplex 1533

Er zijn relevante onderzoeksgegevens gevonden vanaf het jaar 1533. Gaandeweg het onderzoek blijkt dat de huidige kerk een voortzetting is van de kerkruimten die nà elkaar op het nabijgelegen kasteelterrein hebben gestaan. Daar heeft ook een kleine pastoorswoning aan vastgezeten. De pastoors waren afkomstig van de Norbertijnen, van de abdij van Tongerlo.

De grond van de huidige kerk was vroeger een van de hoevecomplexen van de Heer van Tilburg.

Dat hoevecomplex (directe omgeving van de huidige kerk) was in 1533 reeds bezit van de Heer van Tilburg, A van Malsen. In 1710 werd het aangekocht door pastoor Koolen voor gebruik door de katholieke parochie / gemeenschap in Tilburg. De pastoor kocht het omgrachte terrein, daar de kasteelkerk / -kapel voor de groeiende parochie veel te klein werd. Plus vanwege de harde realiteit dat in verband met de stevige verordeningen tijdens de Reformatieperiode (door de Staten-Generaal uit Den Haag) de katholieke Tilburgers ‘op de schopstoel zaten’ op het kasteelterrein. Het gehele kasteelterrein werd rond 1710 aangekocht door een nieuwe kasteelheer die van protestantse huize was. Volgens de Rijksdienst voor Monumenten werd al vanaf 1698 op het terrein aan de Goirkestraat gekerkt. Hier was dus de eerste schuurkerk op het Goirke, binnen het Hoevecomplex. Tijdens OMD zijn in de Goirkese kerk afbeeldingen te zien van de achtereenvolgende schuurkerken, zoals die volgens omschrijvingen in de archieven moeten zijn geweest.

Pastorie van Tilburg

Al vanaf 1718 was de Norbertijner pastorie van Tilburg op het Goirke gevestigd, ook binnen het nog bestaande omgrachte Hoevecomplex. In 1724 werd het Norbertijnerpoortje en een nieuw doophuisje gebouwd. Deze doopruimte werd opnieuw opgebouwd met oude materialen afkomstig van een nog ouder doophuisje.

Doophuisje en Peerke Donders

Van het doophuisje uit 1724 is de buitenkant nog goeddeels te zien, gerestaureerd in de jaren `80 (van de vorige eeuw). Onder het poortgebouwtje zit de kleinere toegangsdeur. In dit doophuisje is op 27 oktober 1809 (de Zalige) Peerke Donders gedoopt.

Kerkgebouw en Koningshuis

Het huidige kerkgebouw stamt uit de jaren 1835-1839 en is daarmee het oudste Neogotische kerkgebouw van Nederland. De bouwstijl is Willem II- gotiek; het Koninklijk Huis heeft dit gebouw extreem zwaar gesubsidieerd, aangezien het in deze stijl naar de wens van kroonprins Willem werd opgebouwd. Een goede lobby vanuit Tilburg door pastoors Wilhelmus van de Ven (Goirke) en pastoor Joannes Zwijssen (Heike) richting het Koningshuis gingen hieraan vooraf, evenals een Koninklijk bezoek aan de toenmalige schuurkerk en pastorie.

Tijdens de OMD zal een opvallende kopie van de brief van de Koninklijke subsidie gepresenteerd worden in de kerk.

Bijzonder is ook de kleur van de bakstenen muren van het kerkgebouw; Oranje! Refererend aan het Oranjehuis? Vooral boven de kerkgewelven is het goed te zien, maar ook aan de buitenkant van het middenschip van de kerk.

Verbouwingen

De kerk heeft diverse verbouwingen doorgemaakt, hiervan zijn vreemd genoeg echter (bijna) géén echte bouwtekeningen in de archieven teruggevonden. Wat we hebben zijn wat foto`s en pentekeningen van latere datum. Ook die zullen te zien zijn bij OMD in de kerk.

Grootste kerkgebouw

In verband met stookberekeningen zijn alle kerkgebouwen in het verleden geïnventariseerd op m3 inhoud en oppervlakte. Maar ook het aantal mogelijke zitplaatsen was in de jaren `50 geregistreerd, en andere info van kerken werd langs elkaar gelegd. Ook het meeste natuursteen wat in het pand is verwerkt ‘draagt zijn steentje bij’, om het over de bakstenen en de tientallen m2 prachtige glas-in-loodramen nog maar niet te hebben… Hieruit blijkt dat met dit alles de Goirkese kerk sinds de verbouwing / aanbouw van 1938 ruimschoots de grootste is van Tilburg; het zou de ‘Basiliek van Tilburg’ kunnen worden. Tot het jaar 1900 was de Goirkese St. Dionysiusparochie ook de grootste (qua aantallen parochianen) van het Bisdom ’s-Hertogenbosch.

Heilige graal

In de kerk staat een zeer unieke wijwaterbak annex doopvont van meer dan 400 jaar oud. Dit object heeft al heel wat meegemaakt en blijkt van zéér kostbare waarde te zijn; het is afkomstig uit België, en op een zeer speciale manier gebeeldhouwd en hand gepolijst. Verder onderzoek zullen we nog moeten doen om te achterhalen van wie het wapenschild is geweest (dat eruit gesloopt is). Was het van de Heer van Tilburg? Of was het van de abt van de Norbertijnen van Tongerlo? Of van iemand anders? Op het Goirke heeft het minstens al 300 jaar gestaan en in ieder geval in tenminste twee doophuizen, maar ook in een baptisterium aan de zuidmuur van kerk en later op diverse plaatsen in de huidige kerk, waar ze thans nog dienstdoet als doopvont. Het onderzoek hierover is dus nog niet ten einde…

Kerkorgel

Tijdens OMD is in het Noordtransept (aulagedeelte) een expositie te zien over het huidige kerkorgel, afkomstig van het atelier van de gebr. Smits uit Reek. Het instrument werd 120 jaar geleden ingezegend en in gebruik genomen.

Beelden tellen

Ook het aantal beelden in de Goirkese kerk overtreft regelmatig het aantal kerkgangers. Er valt veel te bewonderen en met name het beeld van St. Norbertus bij de zij-uitgang rechts en er tegenover, het beeld van St. Quirinus, zijn vermeldenswaardig. Beide beelden komen uit de 17e eeuw en zijn vermoedelijk in de Reformatietijd mogelijk nog voor de kasteelkerk of -kapel vervaardigd. Norbertus verwijst naar de Norbertijnen die het pastoraat bedienden, Quirinus naar een verdwenen heiligdom aan de noordzijde van de gemeente, waar nu de wijk Quirijnstok naar is vernoemd. Ook de preekstoel en de biechtstoelen zijn ‘eyecatchers’ uit lang vervlogen tijden.

Torenbeklimming en Kerkklokken luiden

Voor de durfallen is het mogelijk om in groepen van 15 personen, onder begeleiding, de kolossale kerktoren te bezoeken en de klokken te zien en horen van dichtbij! ‘Kerkelijk Heavy Metal’ zullen we maar zeggen… De zware Mariaklok is jarenlang als opname te horen geweest in het oude Spookslot van de Efteling. Verder zijn de twee zwaarste klokken 48 jaar met de hand geluid door vrijwilligers vanuit de toren… ook proberen?

Kerkhof

Dit is het oudste bestaande Kerkhof van Tilburg ( 1816 ). Op het voorste gedeelte hebben de vier schuurkerken gestaan. Veel notabelen, fabrikanten, maar ook de gewone burgers en oorlogsslachtoffers liggen op dit kerkhof begraven. Tot eind 19e eeuw is het Kerkhof meermaals vergroot. Tijdens uw wandeling kunt u zomaar bekende namen tegenkomen. Ook liggen hier de eerste en tweede Deken van RK dekenaat Tilburg begraven, tussen enkele andere pastoors alsmede ook ‘Paus Eras’, Mgr. Bernardus Eras, die vele decennia een belangrijke functie vervulde als diplomaat bij de Heilige Stoel in Rome. Zijn graf is te herkennen aan het pauselijk wapen. Deze kerkelijke graven liggen bij elkaar in het oostelijke deel, precies achter de kerk onder de drie grote rode beukenbomen.

VRIJWILLIGERS GEVRAAGD

Om deze Open Monumentendag in de Goirkese kerk goed te laten verlopen, zijn we nog op zoek naar enkele vrijwilligers om ons bij te staan. We verwachten wederom vele honderden bezoekers op deze zondag 14 september en het is een gigantisch grote ruimte om te bemensen. U kunt zich als vrijwilliger aanmelden bij de voorzitter van OMD Goirkese kerk, diaken Geert Eijsbouts van de overkoepelende parochie Peerke Donders, via mailadres: info@parochiepeerkedonders.nl.